Της Μαρίνας Πόγκα
Διαιτολόγου – Διατροφολόγου
Στην παγκόσμια βιβλιογραφία το φαινόμενο αυτό αναφέρεται ως «food craving», δηλαδή έντονη επιθυμία για ένα συγκεκριμένο τρόφιμο, μία δεδομένη στιγμή. Τις περισσότερες φορές το τρόφιμο αυτό είναι κάποιο γλυκό ή αλμυρό. Η αναζήτηση όμως της γλυκιάς, κυρίως, αλλά και της αλμυρής γεύσης έχει βαθύτερες ερμηνείες που σχετίζονται τόσο με οργανικούς παράγοντες, τις ιδιότητες των τροφών αυτών, όσο και με ψυχοκοινωνικούς.
Πρόκειται για ένα φαινόμενο το οποίο έχει μελετηθεί αρκετά εξαιτίας της αυξημένης συχνότητάς του, της υποκειμενικής δυσφορίας που δύναται να προκαλέσει, καθώς και των αρνητικών επιπτώσεων που μπορεί να επιφέρει στην υγεία.
Στην παγκόσμια βιβλιογραφία το φαινόμενο αυτό αναφέρεται ως «food craving», δηλαδή έντονη επιθυμία για ένα συγκεκριμένο τρόφιμο, μία δεδομένη στιγμή. Τις περισσότερες φορές το τρόφιμο αυτό είναι κάποιο γλυκό ή αλμυρό.
Αρχικά, ξεκαθαρίζεται ότι η εν λόγω έντονη λαχτάρα δεν έχει καμία σχέση με την φυσιολογική πείνα. Δεν σχετίζεται δηλαδή με την φυσιολογική ανάγκη του οργανισμού για αναπλήρωση ενέργειας και αίσθηση κορεσμού, η οποία μπορεί να καλυφθεί με την πρόσληψη οποιουδήποτε είδους τροφής. Η αναζήτηση όμως της γλυκιάς, κυρίως, αλλά και της αλμυρής γεύσης έχει βαθύτερες ερμηνείες που σχετίζονται τόσο με οργανικούς παράγοντες, τις ιδιότητες των τροφών αυτών, όσο και με ψυχοκοινωνικούς.
Ιστορικά το φαινόμενο αυτό καταγράφεται συνηθέστερα κατά την εγκυμοσύνη. Είναι συχνή η εικόνα της εγκυμονούσας που ζητά πανικόβλητη ένα ιδιαίτερο τρόφιμο, γλυκό ή αλμυρό (π.χ. γαλακτομπούρεκο ή σουβλάκι) και ενός εξίσου πανικόβλητου μέλλοντος πατέρα που τρέχει προς άμεση ανεύρεση της συγκεκριμένης τροφής.
Ακόμη, πόσες γυναίκες δεν έχουν βασανιστικά έντονη λιγούρα για γλυκό – κυρίως για σοκολάτα κατά την αναμονή ή τη διάρκεια της εμμήνου ρύσης. Πόσες ρομαντικές ταινίες έχουν γυριστεί με πλάνα νεαρές απογοητευμένες πρωταγωνίστριες να προσπαθούν να βρουν ανακούφιση σε ένα μεγάλο οικογενειακό παγωτό μέσα στη νύχτα.
92% των επεισοδίων food craving των γυναικών, το «αντικείμενο του πόθου» είναι η σοκολάτα.
Μήπως οι λιγούρες τελικά αποτελούν γυναικεία υπόθεση;
Οι έρευνες δείχνουν ότι, αν και σε μικρότερο ποσοστό, πολλοί άνδρες βιώνουν το φαινόμενο αυτό. Mία ανασκόπηση του 2016 της Hallam J., έδειξε ότι το food craving διαφέρει στα δύο φύλα πρώτον ως προς το είδος της τροφής, δεύτερον τη συχνότητα και την ένταση που βιώνεται και τρίτον την ικανότητα αντίστασης. Πιο συγκεκριμένα οι ερευνητές έδειξαν ότι οι άνδρες κυρίως λαχταρούν αλμυρές τροφές (πίτσα, σνακς) και κρέας, ενώ όσοι από αυτούς επιθυμούν κάποιο γλυκό τρόφιμο, αυτό μπορεί να είναι αναψυκτικό ή ακόμα και φρούτο.
Από την άλλη, το 92% των επεισοδίων των γυναικών, το «αντικείμενο του πόθου» είναι η σοκολάτα. Επιπλέον, οι γυναίκες φαίνεται να βιώνουν συχνότερα (έως και κατά 15%) την κατάσταση αυτή συγκριτικά με τους άνδρες, ενώ κάποιες λίγες μελέτες έχουν αξιολογήσει ότι ακόμα και η ένταση των συμπτωμάτων είναι επίσης μεγαλύτερη. Τέλος, λιγότερες γυναίκες (20%) δήλωσαν ότι είχαν την ικανότητα να διαχειριστούν την έντονη επιθυμία τους, συγκριτικά με τους άνδρες (50%).
Τι πυροδοτεί όμως τη λαχτάρα αυτή και γιατί φαίνεται οι γυναίκες να επηρεάζονται περισσότερο;
Θεωρία Νο1 : Έλλειψη ενέργειας
Η θεωρία αυτή δεν φαίνεται να υποστηρίζεται επιστημονικά καθώς το φαινόμενο βιώνεται ακόμα και μετά από ένα καλό γεύμα ή ακόμα και σε άτομα με υψηλό σωματικό βάρος. Ωστόσο, μελέτες δείχνουν ότι περιγράφεται συχνά σε άτομα που ακολουθούν συχνά ή για μεγάλα χρονικά διαστήματα στερητικές δίαιτες (για μαντέψτε, συνήθως γυναίκες). Τα άτομα αυτά, λόγω του απότομου ή μακροχρόνιου περιορισμού της ενεργειακής πρόσληψης μπορεί πράγματι να βιώνουν συμπτώματα υπογλυκαιμίας, αυξάνοντας το αίσθημα της λαχτάρας για γλυκό, καθώς η ζάχαρη ως απλός και άμεσα απορροφήσιμος υδατάνθρακας συμβάλλει στην άμεση αύξηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα. Οι άνδρες ακολουθούν προγράμματα στερητικής δίαιτας λιγότερο συχνά. Ωστόσο, άνδρες που κάνουν ακατάστατα γεύματα παραλείποντας το πρωινό γεύμα ή μένοντας πολλές ώρες νηστικοί, οδηγούνται σε επεισόδια έντονης λαχτάρας για συγκεκριμένα τρόφιμα.
Επιπλέον, ο αυστηρός αποκλεισμός των γλυκών στο πλαίσιο της προσπάθειας απώλειας βάρους συνήθως προκαλεί αντιδραστικά την έντονη λαχτάρα για τα τρόφιμα αυτά. Αν σκεφτούμε ότι τις περισσότερες φορές οι διαιτώμενοι βιώνουν τη διαδικασία αυτή μάλλον ως δύσκολη σωματικά και ψυχολογικά, το γλυκό αποτελεί μια ανακουφιστική διέξοδο χαράς και παρηγοριάς.
Πρόσφατες έρευνες αναδεικνύουν ως έναν ακόμα αιτιολογικό παράγοντα για τα επεισόδια «λιγούρας» την έλλειψη ύπνου, που καταγράφεται όλο και συχνότερα στον σύγχρονο πληθυσμό και στα δύο φύλα.
Θεωρία Νο2 : Οι ψυχοτρόπες ιδιότητες των γλυκών
Η ζάχαρη και το ζωικό λίπος, κυρίως όμως η θεοβρωμίνη και η καφεΐνη που περιέχει η σοκολάτα, σύμφωνα με πολλές μελέτες επιδρούν στο νευρικό σύστημα με τρόπο παρόμοιο με αυτό των ενδορφινών, βελτιώνοντας την διάθεση, προκαλώντας αίσθημα ηρεμίας και ευεξίας. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες διαθέτουν μικρότερο αριθμό υποδοχέων της σεροτονίνης στον εγκέφαλο συγκριτικά με τους άνδρες και για τον λόγο αυτό είναι πιο επιρρεπείς και ανταπεξέρχονται με μεγαλύτερη δυσκολία σε συνθήκες όπως το άγχος και η κατάθλιψη, αναζητώντας συχνότερα τις τροφές που μπορούν να τους παρέχουν ικανοποίηση. Σύμφωνα με μια άλλη μελέτη, ο γυναικείος εγκέφαλος (σε απεικόνιση με μαγνητική τομογραφία) αντιδρά πιο έντονα στην εικόνα κάποιας γευστικής τροφής συγκριτικά με τον ανδρικό εγκέφαλο. Η αντίδραση αυτή μάλιστα ήταν ισχυρότερη στις γυναίκες που βρίσκονταν υπό καθεστώς διατροφικού περιορισμού.
Σύμφωνα με μελέτη, ο γυναικείος εγκέφαλος αντιδρά πιο έντονα στην εικόνα κάποιας γευστικής τροφής συγκριτικά με τον ανδρικό εγκέφαλο. Η αντίδραση αυτή μάλιστα είναι ισχυρότερη στις γυναίκες που βρίσκονταν υπό καθεστώς διατροφικού περιορισμού.
Θεωρία Νο3 : Ορμόνες του φύλου
Οι φυλετικές ορμόνες – οιστρογόνα, προγεστερόνη, τεστοστερόνη – συμμετέχουν σε σημαντικό βαθμό στη ρύθμιση της πρόσληψης τροφής και συνεπώς εξ’ ορισμού οι διαφορές αυτές μεταφράζονται σε διαφορές μεταξύ γυναικών και ανδρών, με σημαντικότερη τις διακυμάνσεις μεταξύ οιστρογόνων και προγεστερόνης σε μηνιαία βάση καθ’ όλη τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας των γυναικών. Γνωρίζουμε λοιπόν από την φυσιολογία ότι η αύξηση των επιπέδων των οιστρογόνων πριν την περίοδο της ωορρηξίας (ωοθυλακική φάση) σχετίζεται με μειωμένο βαθμό έντονης επιθυμίας για γλυκό, ενώ μετά την ωορρηξία και μέχρι την έναρξη της περιόδου, η αύξηση των επιπέδων της προγεστερόνης προκαλεί και αύξηση της έντονης επιθυμίας κυρίως για γλυκό. Η απουσία αντίστοιχων διακυμάνσεων στους άνδρες λειτουργεί προστατευτικά, όπως συμβαίνει και με τις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, οπότε οι μελέτες υποδεικνύουν αξιοσημείωτα χαμηλότερα ποσοστά επεισοδίων cravings.
Εφόσον λοιπόν υπάρχουν επιστημονικές εξηγήσεις για το φαινόμενο, γιατί μας ανησυχεί;
Όπως προαναφέρθηκε, είναι πολύ συχνό στον πληθυσμό. Όλοι το έχουμε βιώσει. Ωστόσο, όταν συμβαίνει ανεξέλεγκτα μπορεί να οδηγήσει, εξαιτίας του τύπου των τροφών που καταναλώνονται, σε αύξηση του σωματικού βάρους με όλα τα επακόλουθα προβλήματα. Επίσης, ενδέχεται να συμβάλλει στην ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών ή άλλων τύπων εθισμού.
Πώς μπορούμε όμως να το ελέγξουμε;
· Ακολουθούμε γενικά ένα ισορροπημένο πρόγραμμα διατροφής που να μας εξασφαλίζει όλα τα θρεπτικά συστατικά και να μας χορταίνει. Φροντίζουμε να μην παραλείπουμε γεύματα. Επιλέγουμε τρόφιμα πλούσια σε μη επεξεργασμένους υδατάνθρακες, εμπλουτίζουμε με φρούτα και λαχανικά, συμπληρώνουμε με επαρκή ποσότητα άπαχης πρωτεΐνης και, φυσικά, ενυδατωνόμαστε.
· Για τις λιγούρες της περιόδου ή της εγκυμοσύνης μπορούμε να καταναλώνουμε τα σνακς και τα γλυκίσματα που λαχταράμε αλλά θεωρούμε απαγορευτικά, σε μικρότερη ποσότητα και συχνότητα, διατηρώντας τον έλεγχο. Φυσικά μπορούμε να κάνουμε υγιεινότερες επιλογές γλυκισμάτων, π.χ. φρέσκα και αποξηραμένα φρούτα, μπάρες δημητριακών κ.α.
· Εάν διαπιστώσουμε ότι τα επεισόδια αυτά συνδέονται με συγκεκριμένα συναισθήματα, προσπαθούμε να διαχειριστούμε τα συναισθήματα αυτά εμπλεκόμενοι με άλλες δραστηριότητες που μας ικανοποιούν, ευχαριστούν, χαλαρώνουν εξίσου, χωρίς να προκαλούν αισθήματα ενοχής. Ενδεικτικά οι δραστηριότητες αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν μια βόλτα, ένα χόμπυ, ασκήσεις αναπνοών, επικοινωνία με ένα αγαπητό πρόσωπο, άκουσμα χαλαρωτικής μουσικής, διαλογισμό, κηπουρική, ενασχόληση με ένα κατοικίδιο, κ.ά.
Η αναγνώριση και αποδοχή του φαινομένου είναι σημαντικό βήμα. Είναι αναγκαία η απενοχοποίηση αλλά και η ανάληψη δράσης. Με γνώση, υπομονή και επιμονή μπορούμε να νικήσουμε μια συνήθεια, χωρίς να αποκλείουμε την απόλαυση.
