Συνέντευξη στη Φλώρα Κασσαβέτη
Η επιληπτική κρίση είναι μια αιφνίδια διαταραχή του εγκεφάλου που τα συμπτώματά της τρομάζουν όχι μόνο όσους πάσχουν αλλά και τους γύρω τους. Κι όμως, η πιθανότητα να πάθει κάποιος επιληπτική κρίση είναι περισσότερο συχνή από όσο οι περισσότεροι φανταζόμαστε. Αυτή όμως σίγουρα δεν είναι η μόνη πληροφορία που δεν γνωρίζουμε για την επιληψία.
Κύριε Μπονάκη, πόσο συχνή τελικά είναι η επιληψία;
H επιληψία είναι μια διαταραχή που θα απασχολήσει περίπου 1 στους 100 ανθρώπους. Δηλαδή στους εκατό συνανθρώπους μας, ο ένας στην πορεία της ζωής του θα παρουσιάσει επιληπτική διαταραχή. Αυτό έχει διαφορά από την επιληπτική κρίση. Επιληπτική κρίση, που είναι ένα σύμπτωμα δυσλειτουργίας του εγκεφάλου, θα πάθουν 1 στους 10 ανθρώπους στη ζωή τους. Όλοι όσοι όμως θα κάνουν μια επιληπτική κρίση δεν σημαίνει ότι πάσχουν από επιληψία.
Επιληπτική κρίση που είναι ένα σύμπτωμα δυσλειτουργίας του εγκεφάλου θα πάθουν 1 στους 10 ανθρώπους στη ζωή τους. Όλοι όσοι όμως θα κάνουν μια επιληπτική κρίση δεν σημαίνει ότι πάσχουν από επιληψία.
Θέλετε να μας εξηγήσετε τι ακριβώς εννοείται με αυτό;
Η επιληπτική κρίση είναι ένα σύμπτωμα οξείας δυσλειτουργίας του εγκεφάλου που μπορεί να το κάνει και η επιληψία, μπορεί όμως να το κάνουν και κάποιες άλλες καταστάσεις, όπως όταν πέφτει απότομα το σάκχαρο ή το νάτριό μας στο αίμα ή ακόμα κι όταν γίνεται στέρηση από αλκοόλ σε άτομα με εθισμό στο αλκοόλ. Αυτές είναι καταστάσεις για τον εγκέφαλο πολύ φορτικές και είναι πιθανό να πυροδοτήσουν μια επιληπτική κρίση.
Άρα, όποιος κάνει μια επιληπτική κρίση δεν σημαίνει ότι έχει επιληψία. Πάσχω από επιληψία σημαίνει ότι έχω την ευαισθησία στον εγκέφαλό μου και υπό κάποιες συνθήκες είμαι επιρρεπής να εκδηλώσω επιληπτικές κρίσεις. Έτσι, ο άνθρωπος που έχει επιληψία γνωρίζουμε ότι έχει αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσει κι άλλες κρίσεις και θα πρέπει να τον βοηθήσουμε.
Εννοείτε να τον βοηθήσετε με τα κατάλληλα φάρμακα;
Η πρώτη επιλογή είναι τα φάρμακα, ναι. Αν και από την εμπειρία μας έχουμε διαπιστώσει ότι παίζει ρόλο κι ο τρόπος ζωής. Υπάρχουν παράγοντες όπως η στέρηση ύπνου που μπορεί να ευοδώσουν επιληπτικές κρίσεις. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι ευαίσθητοι στην αλλαγή φωτεινών εικόνων ή ερεθισμάτων (φωτοευαισθησία) ή και σπανιότερα στο άκουσμα μουσικής ή και στο διάβασμα ενός κειμένου, κι αυτό αποτελεί ερέθισμα για να εκδηλωθούν κρίσεις.
Υπάρχουν παράγοντες δηλαδή που μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι είναι εκλυτικοί για επιληπτικές κρίσεις. Αν κάποιον από αυτούς τους παράγοντες μπορούμε να τον αποφύγουμε, αυτό βοηθάει σημαντικά. Έτσι, δίνεται η δυνατότητα να κρατήσουμε κάποιο ελάχιστο ποσοστό ανθρώπων χωρίς φάρμακα, προκειμένου να έχουμε πρόληψη επιληπτικών κρίσεων. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, όμως, η φαρμακευτική αγωγή είναι το πρώτο μέσο για να αποτρέψουμε τον εγκέφαλο να φτάσει στην επιληπτική κρίση.
Ποια είναι η ηλικία στην οποία είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί η επιληψία;
Oι επιληπτικές διαταραχές εμφανίζονται συχνά στην βρεφική – παιδική ηλικία και μετά εμφανίζονται πιο συχνά – θα έλεγα – στην ηλικία των εξήντα και πάνω. Όσο προχωράει ο άνθρωπος δηλαδή προς το γήρας, η πιθανότητα να εμφανίσει μια επιληπτική διαταραχή αυξάνεται.
Το παιδί που θα εκδηλώσει επιληπτική κρίση υπάρχει περίπτωση να εξελιχθεί σε ενήλικα που δεν θα έχει καθόλου επιληπτικές κρίσεις;
Ναι, είναι συχνό αυτό. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι όλοι έχουμε την ευαισθησία να εκδηλώσουμε μια επιληπτική κρίση. Είναι το σημείο που θα διαμαρτυρηθεί ο εγκέφαλός μας. Απλά κάποιοι συνάνθρωποί μας γεννιούνται ή αποκτούν στη ζωή τους μια ευαισθησία παραπάνω.
Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι όλοι έχουμε την ευαισθησία να εκδηλώσουμε μια επιληπτική κρίση. Είναι το σημείο που θα διαμαρτυρηθεί ο εγκέφαλός μας. Απλά κάποιοι συνάνθρωποί μας γεννιούνται ή αποκτούν στη ζωή τους μια ευαισθησία παραπάνω.
Θέλετε να μας εξηγήσετε με πολύ απλά λόγια τι συμβαίνει στο εγκέφαλο κατά τη διάρκεια μιας επιληπτικής κρίσης;
Ο εγκέφαλός μας λειτουργεί με ηλεκτρισμό. Δηλαδή, τα κύτταρά μας δομούν κυκλώματα που επικοινωνούν μεταξύ τους με ανταλλαγή ηλεκτρικών φορτίων. Σε κάποιες περιπτώσεις ένας εγκέφαλος με αυξημένη ευαισθησία στην παραγωγή ηλεκτρικών γεγονότων μπορεί ξαφνικά να παράξει υπέρμετρη ποσότητα ηλεκτρισμού, η οποία θα εκδηλωθεί ως επιληπτική κρίση. Η επιληπτική κρίση δηλαδή δεν είναι τίποτα άλλο από μια αιφνίδια υπερπαραγωγή ηλεκτρικών γεγονότων που δεν μπορεί να διαχειριστεί ο εγκέφαλος.
Η συμπτωματολογία της επιληπτικής κρίσης ποικίλει;
Ποικίλει ανάλογα με το αν συμμετέχει ολόκληρος ο εγκέφαλος, όλος ο φλοιός του δηλαδή, οπότε μιλάμε για γενικευμένη επιληπτική κρίση, ή μια περιοχή του εγκεφάλου, οπότε τότε μιλάμε για εστιακή κρίση.
Έτσι, αν έχω μια περιοχή του εγκεφάλου που πλήττεται και είναι υπεύθυνη για την κίνηση του του χεριού μου, τότε θα έχω σπασμούς στο χέρι μου.
Αν το ρεύμα καταλαμβάνει όλο τον εγκέφαλο, θα δω τον άνθρωπο να χάνει τη συνείδηση του, να πέφτει κάτω, να κάνει μια συνολική σύσπαση των μυών του και να μελανιάζει. Στην πορεία αυτό θα εξελιχθεί σε σπασμούς που σταδιακά θα σταματήσουν, ο άνθρωπος θα χαλαρώσει και θα αρχίσει να παίρνει βαθιές ανάσες. Μετά θα περάσουν κάποια λεπτά ή μπορεί και ώρες για να επανέλθει. Σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για γενικευμένη κρίση.
Γνωρίζουμε αν είναι η επιληψία πιο συχνή στους άνδρες ή στις γυναίκες;
Επειδή οι ορμόνες μπορεί να ευοδώσουν επιληπτικές κρίσεις, οι γυναίκες μπορεί να εμφανίζουν επεισόδια που σχετίζονται με την περίοδό τους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι πιο συχνή η επιληψία στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες. Στην πραγματικότητα, τα δυο φύλα έχουν την ίδια δυναμική να εμφανίσουν επιληψία. Απλά το ορμονικό περιβάλλον στις γυναίκες ευνοεί τη στιγμή που θα εμφανίσουν επιληψία.
Oι γυναίκες μπορεί να εμφανίζουν επεισόδια που σχετίζονται με την περίοδό τους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι πιο συχνή η επιληψία στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες.
Ποια διαγνωστικά μέσα χρησιμοποιείτε για τη διάγνωση της επιληψίας;
Όταν παίρνουμε ένα ιστορικό από έναν άνθρωπο που πιθανά έπαθε μια κρίση επιληψίας, το πρώτο που πρέπει να κάνουμε είναι να διαλευκάνουμε αν πράγματι είχε επιληπτική κρίση. Φυσικά, υπάρχουν διαγνωστικά μέσα όπως η ηλεκτροεγκεφαλογραφία που μελετά κατευθείαν τον ηλεκτρισμό του εγκεφάλου και η μαγνητική τομογραφία που μας δίνει κι αυτή πολύ χρήσιμες πληροφορίες. Τα τελευταία χρόνια κερδίζει έδαφος και η γενετική, καθώς μας βοηθάει να εντοπίσουμε γονίδια που μπορεί να ευθύνονται για τη διαταραχή.
Πολύ χρήσιμο και απλό εργαλείο για τον γιατρό είναι και το βίντεο. Αυτό δηλαδή που μας έχει βοηθήσει τα τελευταία χρόνια είναι η ευκολία της βιντεοσκόπησης μιας κρίσης με ένα κινητό τηλέφωνο από άτομα του περιβάλλοντος
Αναφέρατε κάποια «ένοχα» γονίδια. Άρα, η επιληψία είναι κληρονομική;
Όχι πάντα. Συχνά όμως μια γονιδιακή διαταραχή βάζει τον άνθρωπο στην περιπέτεια της επιληψίας.
Μιλήστε μας για τα φάρμακα για την επιληψία. Πόσο αποτελεσματικά είναι;
Τα φάρμακα είναι τεράστια βοήθεια στη θεραπεία των ατόμων με επιληψία. Υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που χάρη στα φάρμακα έχουν σήμερα μια πολύ καλή ποιότητα ζωής. Μπορούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή με ελάχιστες πιθανότητες εμφάνισης κρίσεων. Υπάρχουν παλιά φάρμακα πολύ αποτελεσματικά αλλά με πολλές παρενέργειες. Από την άλλη, προκύπτουν συνέχεια καινούργια φάρμακα εξίσου αποτελεσματικά με λιγότερες παρενέργειες που σημαίνει καλύτερη ποιότητα ζωής.
Πρόσφατα ενημερωθήκαμε για κάποιο φάρμακο κατάλληλο σε περιπτώσεις που δεν ανταποκρίνονται στη θεραπεία. Θέλετε να μας πείτε περισσότερα γι΄ αυτό;
Πράγματι, τα τελευταία χρόνια έχουμε στα χέρια μας φάρμακα που ανταποκρίνονται στις δύσκολες επιληπτικές διαταραχές, επιληψίες που πολύ δύσκολα βάζεις σε τάξη. Πρόσφατα, μάλιστα, έχουμε στη φαρέτρα μας ένα φάρμακο που εξασφαλίζει έναν διπλό συνδυασμό, δηλαδή χτυπά με δυο διαφορετικούς τρόπους τον ίδιο αντίπαλο.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε στα χέρια μας φάρμακα που ανταποκρίνονται στις δύσκολες επιληπτικές διαταραχές, επιληψίες που πολύ δύσκολα βάζεις σε τάξη.
Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς ακριβώς λειτουργεί;
Στοχεύει στην ενίσχυση των ανασταλτικών ηλεκτρικών γεγονότων και ταυτόχρονα κόβει τη διέγερση του εγκεφάλου. Αυτός ο διπλός μηχανισμός φαίνεται ότι λειτουργεί και η εμπειρία μας δείχνει ότι η χρήση τέτοιων φαρμάκων θα δώσουν στο μέλλον άλλον αέρα στη φαρμακολογία της επιληψίας.
Υπάρχουν άλλες θεραπευτικές επιλογές εκτός από τα φάρμακα;
Η επιληψία μπορεί να αντιμετωπιστεί και χειρουργικά και με άλλες μη φαρμακευτικές τεχνικές. Όταν είναι εστιακής μορφής, υπάρχει πιθανότητα να μπορούμε να επέμβουμε χειρουργικά στο σημείο του εγκεφάλου που δημιουργεί το πρόβλημα.
Οι χειρουργικές αυτές επεμβάσεις γίνονται και στην Ελλάδα;
Σε κάποια νοσοκομεία γίνονται κάποιες απλές που δεν χρειάζονται την υψηλή εκπαίδευση και τον εξοπλισμό που πρέπει να έχει ένα κέντρο χειρουργικής της επιληψίας. Ευελπιστώ στα επόμενα χρόνια ότι και στην Ελλάδα θα καταφέρουμε οι προσπάθειες που γίνονται από πολύ άξιους συναδέλφους και από εμάς στο Αττικό νοσοκομείο, να δώσουν την ευκαιρία σε άτομα με φαρμακοανθεκτική επιληψία να βρίσκουν λύσεις στην Ελλάδα.
Υπάρχουν κάποιες χώρες που έχουν εμπειρία στη χειρουργική αντιμετώπιση της επιληψίας;
Στην Ευρώπη είναι εξελιγμένο αυτό το πεδίο σε πολλές χώρες. Ιδιαίτερα θα μπορούσα να πω ότι η Γαλλία είναι μια χώρα που πρωτοστατεί.
Από την εμπειρία σας, οι ασθενείς με επιληψία μιλούν ανοιχτά για την πάθησή τους;
Από τη δική μου πλευρά δεν αισθάνομαι ότι έχω απέναντί μου ανθρώπους που έχουν κάποια πάθηση ή κάποια νόσο. Έχουν απλώς μια ιδιαιτερότητα στο πώς εκφράζεται ο εγκέφαλος τους. Αυτοί οι άνθρωποι όμως θα αντιμετωπιστούν από τους γύρω τους με έναν τρόπο που δεν συνάδει με μια εξελιγμένη κοινωνία και για αυτό τον λόγο οι περισσότεροι θα κρύψουν την επιληψία τους.
Από τη δική μου πλευρά δεν αισθάνομαι ότι έχω απέναντί μου ανθρώπους που έχουν κάποια πάθηση ή κάποια νόσο. Έχουν απλώς μια ιδιαιτερότητα στο πώς εκφράζεται ο εγκέφαλος τους.
Θεωρείτε ότι για το στίγμα της επιληψίας ευθύνονται τα κενά ενημέρωσης;
Ναι. Και για να σας αποδείξω πόσο μεγάλα είναι τα κενά ενημέρωσης, θα αναφερθώ σε μια πρόσφατη μελέτη για την επικινδυνότητα κατά την οδήγηση. Αν ρωτήσετε κάποιον, ποιος πιστεύετε ότι είναι πιο επιρρεπής να προκαλέσει τροχαίο κατά την οδήγηση
ένας άνδρας 25 ετών και κάτω
μια γυναίκα 25 ετών και κάτω
ένας ηλικιωμένος 70 χρονών και άνω
ή ένας άνθρωπος με επιληψία
π.χ. εσείς ποιον θα θεωρούσατε πιο επικίνδυνο στην οδήγηση;
Θα θεωρούσα πιο επικίνδυνο στην οδήγηση τον άνθρωπο με επιληψία…
Η απάντηση είναι όχι. Αυτός είναι ο λιγότερο επικίνδυνος. Ο πιο επικίνδυνος είναι ο
άνδρας 25 χρονών και κάτω. Την ίδια απάντηση όμως με εσάς δίνουν οι περισσότεροι, πράγμα που αποδεικνύει ότι η ταμπέλα της επιληψίας στιγματίζει τους ασθενείς κι αυτό είναι κάτι που μας στενοχωρεί πολύ. Αυτός ήταν ο λόγος που γράψαμε αυτό το βιβλίο «Κρίση είναι θα περάσει…» μαζί με τον Άγη Εμμανουήλ.
Θέλετε να μας πείτε περισσότερα για το βιβλίο σας «Κρίση είναι θα περάσει»;
Το βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, είναι θεατρικό που αναφέρεται στο στίγμα της επιληψίας με στόχο πρώτα από όλα οι έφηβοί μας, που είναι το μέλλον της κοινωνίας, να ενημερωθούν καλύτερα και να μάθουν να σκέφτονται διαφορετικά. Με αυτό το θεατρικό φιλοδοξούμε να περάσουμε το μήνυμα ότι ο συμμαθητής μας, ο φίλος μας, ο συγγενής μας με επιληψία είναι ένας άνθρωπος σαν και εμάς. Απλά μπορεί κάποια στιγμή να χρειαστεί τη βοήθειά μας και είναι καλό να είμαστε ενημερωμένοι επαρκώς, ώστε να τον βοηθήσουμε αν τύχει και είμαστε παρόντες σε μια επιληπτική κρίση.
Θεωρείτε ότι η καλύτερη ενημέρωση του κοινού είναι απαραίτητη για να νικήσουμε το στίγμα της επιληψίας;
Η επιληψία είναι μια διαταραχή που εντυπωσιάζει την επιστήμη και τρομάζει τους ανθρώπους. Είναι σημαντικό να ενημερώσουμε το κοινό ότι ο άνθρωπος που κάνει επιληπτική κρίση δεν διαφέρει σε τίποτα από τους υπόλοιπους. Τα αισιόδοξα νέα, εξάλλου, είναι ότι οι ιατρικές εξελίξεις είναι πολλές και με κάνουν να πιστεύω ότι στο μέλλον οι άνθρωποι που θα έχουν πρόβλημα με την επιληψία θα είναι πολύ λίγοι σε σχέση με το σήμερα.
Who is who
Δρ. Αναστάσιος Μπονάκης
Ο Αναστάσιος Μπονάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής νευρολογίας στο ΕΚΠΑ. Λειτουργεί ως υπεύθυνος της Μονάδας Κλινικής Νευροφυσιολογίας στο Νοσοκομείο «Αττικό». Είναι διαπιστευμένος από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία έρευνας στον ύπνο ως «Υπνολόγος». Η ερευνητική του και κλινική του δραστηριότητα εστιάζεται κυρίως στις διαταραχές του ύπνου και στην επιληψία.
Το βιβλίο “Κρίση είναι θα περάσει” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ.
